Aanbieding van de Programmabegroting

‘Je gemeente doet er alles aan’. Met deze slogan vraagt de Vereniging van Nederlandse Gemeenten op dit moment bij het nieuwe kabinet aandacht voor gemeenten. Als gemeente zijn we het overheidsorgaan dat het dichtst bij de inwoners staat. Ons werk doet er toe. Op uiteenlopende gebieden ervaren inwoners, maar ook ondernemers, verenigingen en organisaties, wat wij doen. Maar we staan wel voor een steeds grotere uitdaging. De verantwoordelijkheden van gemeenten blijven namelijk groeien. De landelijke overheid legt steeds meer taken bij gemeenten neer. Maar de financiële middelen vanuit het rijk nemen juist af. Een lastige positie, waar we als gemeente Brummen de laatste jaren al mee te maken hebben. De VNG-campagne laat zien dat het probleem nog steeds actueel is. 

Ruim vijf jaar geleden zat de gemeente Brummen in een financieel lastige situatie. De bodem van de reserves was in zicht. Aan de hand van een financieel herstelplan en het nemen van noodzakelijke en soms ook zeer lastige besluiten zijn we gestaag uit het dal geklommen. Met als resultaat dat de gemeente Brummen er nu goed voor staat. Onze financiën zijn op orde, de reserves zijn aangevuld. Er is niet of nauwelijks bezuinigd op maatschappelijke voorzieningen. En ook zijn er grote stappen gezet daar waar het gaat om onze bestuurskracht. Ondanks alle uitdagingen en problemen waar we mee geconfronteerd worden is Brummen nu weer een robuuste gemeente. We zijn dan ook van mening dat we met de borst vooruit en met vertrouwen deze concept-programmabegroting mogen presenteren, bespreken en behandelen. Hier zijn we met elkaar verantwoordelijk voor. 

Vasthoudende ambities
Ook in deze bestuursperiode hebben we onze ambities in een coalitieakkoord vastgelegd. Iedere dag werken we aan het realiseren hiervan. Daarbij worden we niet alleen gehinderd door te weinig financiële middelen, maar ook door krapte op de arbeidsmarkt. Ondanks deze kwetsbaarheid zijn we er in geslaagd om veel nieuw en goed beleid te maken dat (vaak unaniem) door uw raad is vastgesteld. Denk bijvoorbeeld aan het beleidskader Duurzame Ontwikkelen, de Mobiliteitsvisie, het Integraal Huisvestingsplan Onderwijs, de Cultuurvisie, de visie Gebiedsgericht werken, de nota grondbeleid, de I-visie. We gaan nu voortvarend aan de slag met de uitvoering van het vastgestelde beleid. Maar we gaan ook verder met belangrijke projecten zoals het opstellen van een omgevingsvisie, het versterken van onze dorpscentra, het verbeteren van de bedrijfsvoering en het verder uitbouwen van ons duurzaamheidsbeleid. 

Open, gastvrij en in verbinding 
Brummen is een open en gastvrije plattelandsgemeente. Gemeenschapszin en noaberschap spelen een belangrijke rol. We zien met trots dat inwoners initiatieven nemen en de verantwoordelijkheid hiervoor pakken. Een nauwe samenwerking tussen deze initiatiefnemers en het gemeentebestuur en de gemeentelijke medewerkers draagt bij aan de leefbaarheid, de kracht en de wendbaarheid van onze lokale samenleving. Een vorm van waardevolle verbinding waar we met onze nieuwe manier van gebiedsgericht werken verder invulling aan willen geven. Dit kunnen we niet doen zonder de inbreng van onze wijk- en dorpsraden en uiteenlopende partnerorganisaties. We blijven ook investeren in de verbinding met elkaar, zowel lokaal als binnen de regio waarin we actief zijn. Er zijn uiteenlopende inspirerende voorbeelden die deze trend weergeven. Of het nu de grote belangstelling is bij onze inwoners om een uitnodiging als Gast van de Raad te accepteren, de gastvrijheid waarmee wij nieuwkomers opvangen. Of het inspirerende gedicht over ‘verbinden’ dat de Dorpsdichter ‘live’ schreef tijdens de gemeentelijke Bestuursdag op 13 september jongstleden.

Een ABCD en E

Het ging vandaag over ABCD
Hieraan voegen we toe de E
De E van elkaar
Elkaar heb je nodig 

De A's waren makkelijk 
Want hoe vind je elkaar?
Aanbellen, aanspreken
Activeren en advies aanvaarden 

De A van aansluiting, 
De A van actie
Maar de A ook van
Een Alpaca om mee te wandelen 

De B was iets grimmiger 
De Burgemeester sprak erover
Over dat luisteren naar elkaar
Bedreigd kan worden 

Gelukkig zijn er ook bruggenbouwers 
Biljart en buurvrouw Bertha
En bumpy place, wat staat voor 
Een plek voor spontane ontmoetingen

De C is rond en opbouwend
Daar horen belangrijke woorden bij
Cohesie, co-creatie en community
Ofwel, de kracht van de gemeenschap 

De D is een democratische driehoek 
Overheid, markt, en burgerschap 
En om dat laatste woord
Draait het eigenlijk altijd 

Veelgehoord was ook
De hoofdletter L van luisteren
Luisteren naar elkaar en daarbij 
Je eigen oordelen loslaten 

Mooie woorden komen voorbij 
En ook heel fraaie zinnen
Door iedereen gesproken 
Vanuit goede intenties en passie 

Bijvoorbeeld een zin over
Herhalende haakjes
Die het onweerstaanbaar maken 
Voor burgers om aan te haken 

Of de fraaie slagzin van de gemeente 
In vertrouwen, verbinden en versterken
Laten we bij al deze V's
ABC en D's, vooral de E van elkaar
 
Niet vergeten 

Vervaardigd en voorgedragen tijdens de jaarlijkse bestuursdag
van gemeenteraad en college, Eerbeek d.d. 13 september 2024

Nieuw kabinet
Waar Brummen halverwege een bestuursperiode is, is er landelijk recent een nieuw kabinet aangetreden. De eerste plannen van dit kabinet zijn vastgelegd in een hoofdlijnenakkoord en een regeerprogramma. Een concretisering hiervan is weer tijdens Prinsjesdag gepresenteerd. De consequenties van dit alles op onze programmabegroting zijn nog onduidelijk en dus nog niet in deze begroting verwerkt. Op dit moment maken wij een analyse van de voornemens van het rijk. Nog dit najaar delen wij onze bevindingen met u via een raadsbrief. 

Ravijnjaar
2026 staat bekend als het Ravijnjaar: het jaar waarin het gemeentefonds met 3 miljard wordt gekort.  Door dit ravijnjaar komen de gemeentelijke begrotingen onder grote druk te staan. In juni heeft u door het vaststellen van de Perspectiefnota 2025-2028 belangrijke stappen gezet om de gevolgen van het ravijnjaar aan te pakken en daarmee de gemeentelijke financiën gezond te houden. Hiervoor hanteren wij twee uitgangspunten: we zorgen ervoor de basis op orde te hebben en we blijven wendbaar en flexibel in het uitvoeren van onze taken. Dit zonder onze ambities uit het oog te verliezen.

In de aanloop naar de Perspectiefnota hebben wij gewerkt aan twee opties om met deze korting op het Gemeentefonds om te gaan. Deze twee scenario's zijn uitgebreid uitgewerkt in het rapport “Financiële ombuigingen 2026” (D429469). In het eerste scenario is gekeken naar de resultaten uit het verleden en van vergelijkbare gemeenten. Op basis hiervan is gekeken waar de begroting aangescherpt kan worden, zonder daarbij direct pijnlijke beleidskeuzes te maken. In het tweede scenario is in beeld gebracht hoeveel niet-wettelijke ruimte de gemeente heeft en welke maatregelen genomen zouden kunnen worden. Voor beide scenario's geldt dat het financieel afsprakenkader dat in 2020 door de raad is vastgesteld, geldig blijft. 

Uw raad heeft op 18 april unaniem besloten om scenario 1 uit te werken. Hiermee hopen we pijnlijke bezuinigingen zoveel mogelijk te voorkomen. Tegelijkertijd heeft het kabinet in de Voorjaarsnota besloten om de zogenaamde opschalingskorting te schrappen. Daarmee wordt het ravijn met € 675 miljoen minder diep. Dit zijn twee stappen in de goede richting naar een solide, structureel sluitende begroting voor onze gemeente. 

Ontwikkelingen
Tijdens en na de vaststelling van de Perspectiefnota 2025-2028 zijn er de nodige ontwikkelingen geweest, die hun impact hebben op de begroting. De meicirculaire 2024 heeft voor beperkte verschuivingen gezorgd. U heeft hierover een raadsbrief ontvangen. Belangrijk zijn wel de doorzettende kostenstijgingen in de jeugdzorg. De financiële gevolgen voor het sociaal domein worden nog enigszins getemperd door lagere lasten voor de Wmo en de Participatiewet. Maar per saldo blijven de kosten voor het sociaal domein stijgen. Dit is in lijn met de landelijke trend.

Deze begroting kent vele onzekerheden. Verbonden partijen leggen steeds grotere claims op de gemeentelijke middelen. Daarnaast zijn in met name het sociale domein veel open einde regelingen, waarbij de gemeente risicodrager is. Ook loopt de gemeente risico's op grondexploitaties. Tenslotte wil de regering de wildgroei aan specifieke uitkeringen beteugelen door deze onder te brengen in het algemene deel van het gemeentefonds. Daarbij wordt wel een korting van 10% toegepast. 

Ook zijn er de nodige maatschappelijke ontwikkelingen die effect hebben op ons beleid en op ons werk. Denk hierbij aan de opvang van nieuwkomers en de woningbouw-opgave. Die ontwikkelingen houden ook in dat wij ons moeten bezinnen op de toekomst op korte en op middellange termijn. Op korte termijn zijn wij voortdurend bezig met verbeteringen in de bedrijfsvoering. De beleidsvorming is grotendeels afgerond. Het komt nu vooral aan op de uitvoering van vastgesteld beleid. Voor de middellange termijn zijn wij bezig met een onderzoek naar de bestuurlijke toekomst van Brummen. In de loop van 2025 is dat onderzoek afgerond en worden de conclusies en aanbevelingen aan uw raad voorgelegd.

Sluitende begroting
We presenteren  nu een reële en structureel meerjarig sluitende conceptbegroting. Er is een afgewogen balans tussen de financiële uitdagingen die ons te wachten staan en de ambities die wij nastreven. In 2025 wordt een overschot verwacht. In 2026 zal er een tekort zijn als gevolg van een daling van de rijksinkomsten, maar in de jaren erna is er een (beperkt) positief saldo van de baten en lasten. Dit in combinatie met een gezond weerstandsvermogen en een behoedzaamheidsreserve van 3 miljoen, waaruit kan worden geput als problemen niet (meer) binnen de eigen begroting kunnen worden opgelost. 

De boodschap blijft wel: de budgettaire kaders zijn krap. Niet alles kan, en zeker niet tegelijkertijd. Besturen is keuzes maken, zeker in deze financieel krappe tijden. Dat betekent ook dat we in de begroting het aantal doelen en voorgestelde maatregelen indikken en compacter maken. Dit om versnippering van beleid te voorkomen.

Deze Programmabegroting is een uitwerking van de door u gemaakte keuzes bij de Perspectiefnota 2025-2028. Toen zijn de eerste stappen gezet op weg naar een sluitende begroting in uitdagende tijden. Nu moeten wij moedig en vastberaden de ingeslagen weg blijven volgen. Met de borst recht vooruit. 

In deze programmabegroting hebben we ook expliciete doelen en maatregelen voor de diverse beleidsterreinen opgenomen. We meten de voorgenomen prestaties. Een werkwijze die wij in de komende jaren verder doorontwikkelen. Daardoor kan de controlerende taak van uw raad verder worden versterkt. 

We zien uit naar constructieve besprekingen met u over dit belangrijke document.

College van burgemeester en wethouders,
Brummen, september 2024