Aanbieding van de Perspectiefnota

De afgelopen jaren hebben laten zien dat er in korte tijd veel kan veranderen. Ten tijde van de laatste gemeenteraadsverkiezingen verliepen de laatste coronamaatregelen en viel Rusland Oekraïne binnen. Tegelijkertijd groeide de economie en daalde de werkloosheid zo sterk, dat er personeelstekorten zijn ontstaan. Hoewel de ambities nog steeds hoog zijn, moeten we ook constateren dat de onzekerheden zijn toegenomen. Voor de gemeente Brummen is het de opgave om wendbaar en flexibel te blijven in het uitvoeren van onze taken. Tegelijkertijd is hiervoor een voorwaarde dat we de basis op orde hebben. Vanuit een stabiele basis op organisatorisch en financieel vlak, kunnen we beter inspelen op ontwikkelingen. En werken aan onze ambities.

De aanloop naar deze Perspectiefnota heeft in het teken gestaan van de vraag hoe om te gaan met het ravijnjaar 2026. Vanaf dat jaar ontvangen de Nederlandse gemeenten ongeveer € 3 miljard minder van het Rijk. We hebben de afgelopen maanden gewerkt aan twee manieren om om te gaan met dit "ravijn". April dit jaar heeft de raad er unaniem voor gekozen om in de begroting scherp aan de wind te gaan varen. Hiermee hopen we pijnlijke bezuinigingen te voorkomen. Tegelijkertijd heeft het Rijk in de Voorjaarsnota besloten om de zogenaamde opschalingskorting te schrappen. Daarmee wordt het ravijn met € 675 miljoen minder diep. Dit zijn twee stappen in de goede richting naar een solide structureel sluitende begroting voor de gemeente Brummen.

In deze Perspectiefnota 2025-2028 heeft het eerste ombuigingsscenario zijn weerslag gekregen. Op hoofdlijnen zijn de verwachte ontwikkelingen voor de komende jaren in beeld gebracht.

De Programmabegroting 2024-2027 liet een fors tekort zien in de jaren 2026 en 2027. Dit tekort was het gevolg van een structurele verlaging van de inkomsten uit het gemeentefonds in 2026. Aangezien de gemeente Brummen voor tweederde van haar inkomsten afhankelijk is van dit gemeentefonds, betekende dat gelijk een grote opgave. Destijds betekende dat een verlaging van circa € 3 miljoen.

De afgelopen maanden zijn we een traject gestart om de mogelijkheden om hiermee om te gaan in kaart te brengen. Dit heeft geleid tot het rapport “Financiële ombuigingen 2026” (D429469).  In dit rapport stonden twee scenario's. In het eerste scenario is gekeken naar de resultaten uit het verleden en van vergelijkbare gemeenten. Op basis hiervan is gekeken waar de begroting aangescherpt kan worden, zonder daarbij direct pijnlijke beleidskeuzes te maken. In het tweede scenario is in beeld gebracht hoeveel niet-wettelijke ruimte de gemeente heeft en welke maatregelen genomen zouden kunnen worden. Voor beide scenario's geldt dat het financieel afsprakenkader dat in 2020 door de raad is vastgesteld, geldig blijft.

Uw raad heeft op 18 april unaniem besloten om scenario 1 uit te werken in de Perspectiefnota 2025-2028. 

In het algemeen geldt dat een groot deel van de uitgaven van een gemeente vastliggen. Denk hierbij aan salarissen, verplichte uitgaven om regelgeving uit te voeren, investeringen die al zijn gedaan, bijdragen aan verbonden partijen zoals de Veiligheidsregio en uitgaven voor ICT. Op korte termijn kan hier maar beperkt aan gesleuteld worden, op langere termijn iets meer. Wat dat betreft is de gemeente net een containerschip: als je aan het stuur draait duurt het even voordat je de juiste koers te pakken hebt. Uitgangspunt is dan ook dat op de korte en middellange termijn (3 à 4 jaar) ongeveer 80% van de uitgaven vastligt. Daarnaast krijgt de gemeente 2/3 van haar inkomsten uit het gemeentefonds. We zijn dus sterk afhankelijk van deze inkomstenbron. Als individuele gemeente hebben we geen invloed op de ontwikkeling. 

Eigen belastinggebied
De kortingen vanuit het Ministerie van BZK op het gemeentefonds zijn onder meer ingegeven vanuit het voornemen vanuit Den Haag om het eigen belastinggebied van gemeenten te verruimen. Tot nu toe is het bij een voornemen gebleven: de val van het oude kabinet en de moeizame vorming van een nieuw kabinet zal het wetgevingsproces niet versnellen. Met andere woorden: de gemeente mag nog geen extra belastingen heffen, maar wordt wel gekort op haar inkomsten.

De systematiek van Scenario 1: "scherper ramen"
Er zijn zes stappen gezet om scenario 1 uit te werken:

1. Er is een analyse gemaakt van de uitgaven per beleidsterrein van de voorgaande 3 jaren.
2. Het gemiddelde van de uitgaven van de 3 voorgaande jaren is geïndexeerd om te corrigeren voor de stijging van prijzen en salarissen in die jaren. Het laatste jaar telt dubbel om dicht bij de actualiteit te blijven. Daarmee is het een realistisch gemiddelde.
3. Voor het berekenen van het nieuwe bedrag in de begroting wordt ook rekening gehouden met een jaarlijkse indexatie in de komende jaren. Dit als gevolg van verwachte prijs- en salarisstijgingen.
4. Een aantal typen inkomsten en uitgaven worden buiten de analyse gehouden wanneer die:
   a.   Kostendekkend zijn (denk aan riolering, uitgifte van reisdocumenten, specifieke uitkeringen);
   b.   Vaststaan (denk aan kosten voor verbonden partijen en de algemene uitkering).
5. Vervolgens wordt per beleidsterrein bekeken waarom er een verschil is tussen de huidige begroting  en de verwachte uitgaven op basis van de gemiddelden van 2020 t/m 2022. Deze analyse is bepalend voor welke bijstellingen worden opgenomen en welke niet.
6. Personeel en kapitaallasten zijn op totaalniveau geanalyseerd. De budgetten voor goederen en diensten zijn per beleidsterrein onder de loep genomen.

Wat is het voordeel van dit scenario?

1. Het brengt rust in de begroting.
   Door deze systematiek te hanteren wordt het effect van grote budgetveranderingen gedempt. Deze afvlakking van grote schommelingen zorgt voor een beter evenwicht tussen ambities en resultaten. Bij grote budgetverlagingen bestaat vaak de neiging om een flink bezuinigingspakket op te stellen. Dit leidt over het algemeen tot onrust in de samenleving.
2. Het vergroot het realisme van de begroting en het kostenbewustzijn. 
   De begroting sluit in 2026 aan bij de lagere inkomsten uit het gemeentefonds. En het blijft naar verwachting lastig om nieuwe medewerkers te vinden. We moeten accepteren dat in heel Nederland bij overheden capaciteitsproblemen zijn. Dit betekent ook voor de gemeente Brummen dat er zorgen zijn over capaciteit voor het opstellen en uitvoeren van (nieuw) beleid.
3. De koppeling tussen personele lasten en budgetten voor goederen en diensten wordt beter inzichtelijk.
   Wanneer er sprake is van personele onderbezetting, kunnen niet alle opdrachten uitgezet worden waardoor ook budget voor goederen en diensten overblijft.

Welk risico’s zijn verbonden aan deze systematiek?

• De begroting voor personeelslasten wordt lager: continu prioriteren is noodzakelijk.
• De arbeidsmarkt kan gunstiger worden. Dan worden meer vacatures vervuld. Dit zou een tekort betekenen binnen de personeelsbegroting.
• Er zijn open einde regelingen in het sociaal domein. Invloed op hoeveel aanspraak gemaakt wordt op de regeling is beperkt. Hierdoor kunnen budgetten meer dan in het verleden overschreden worden.
• Scherp ramen betekent dat er meer risico wordt genomen dat de uitvoering (in de praktijk) duurder is dan verwacht.

Wat doen we om de risico's in te perken?

We stellen uw raad voor een behoedzaamheidsreserve in te stellen, zodat eventuele incidentele tegenvallers kunnen worden opgevangen. De behoedzaamheidsreserve wordt gevuld door het overschot van het jaar daarvoor te reserveren tot een maximum van € 3.000.000.

Vervolgproces
De resultaten van de Perspectiefnota 2025-2028 worden verwerkt in de Programmabegroting 2025-2028. Dan is ook de Meicirculaire 2024 van het gemeentefonds verschenen. Er is dan naar verwachting meer duidelijkheid over de middelen waarover deze gemeente in de komende jaren kan beschikken. Maar dan kan het beeld er toch weer anders uitzien. Mede daarom is in de voorliggende Perspectiefnota een paragraaf met risico's en voorbehouden opgenomen. 

Dit is wellicht één van de belangrijkste documenten die uw raad in de huidige bestuursperiode vaststelt. Wij willen Brummen financieel gezond houden, maar ook ons collegeprogramma binnen de beperktere beleidsruimte uitvoeren. Dat vereist scherp op de wind varen, en op de juiste momenten aan het stuur trekken.

We zien uit naar een constructieve besprekingen met u over dit belangrijke document. 
 
Het college van burgemeester en wethouders 
Brummen, mei 2024